Johan Pitka
| |
 kontradmirał
| |
| Data i miejsce urodzenia |
19 lutego 1872 |
|---|---|
| Data śmierci |
1944 |
| Przebieg służby | |
| Siły zbrojne | |
| Główne wojny i bitwy | |
| Odznaczenia | |
    
| |
Johan Pitka (ur. 19 lutego 1872[1] w Jalgsemie, region Järvamaa, zm. prawdop. 1944[1]) – estoński wojskowy, kontradmirał, organizator estońskich sił zbrojnych i floty w okresie estońskiej wojny o niepodległość.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Pochodził z rodziny chłopskiej[2]. Po ukończeniu nauki w szkołach morskich był marynarzem[2]. W latach 1889–1907 pływał na statkach handlowych różnych państw, od 1895 r. jako kapitan. Prowadził własną firmę utrzymującą statki handlowe najpierw w Liverpoolu, a od 1911 r. w Tallinnie (przedsiębiorstwo Joh. Pitka i Ko.)[1].
W kwietniu 1917 r. wspólnie z Konstantinem Pätsem stanął na czele Estońskiego Biura Wojskowego. Zajmowało się ono tworzeniem estońskich narodowych jednostek wojskowych po tym, gdy rosyjski Rząd Tymczasowy zgodził się nadać guberni estońskiej autonomię[3].
23 lutego 1918 r. Rada Starszych gubernialnego Estońskiego Sejmu Krajowego (est. Maapäev) ogłosiła niepodległość Estonii. W większości miast dawnej guberni estońskiej przejmowanie władzy przez estońskich działaczy narodowych odbyło się bez sprzeciwu. Estońskim urzędnikom towarzyszyły zbrojne jednostki narodowe (Omakaitse), tworzone przez Pitkę[1]. Osobiście opłacał on zakup uzbrojenia i żołd dla części oddziałów[1]. Jedynie w Tallinnie doszło do walk estońsko-bolszewickich. Oddziałami estońskimi, które przejęły z rąk bolszewików kontrolę nad miastem, dowodził osobiście Pitka[4].
Przewidując, iż Niemcy nie utrzymają się na ziemiach estońskich, a Rosja radziecka po ich odejściu spróbuje opanować terytorium dawnej guberni estońskiej, latem 1918 r. Johan Pitka wspólnie z Andresem Larką i Ernstem Põdderem zaczął tworzyć na bazie Omakaitse Ligę Obrony (Kaitseliit), zaczątek regularnych sił zbrojnych Estonii[5]. W ten sposób w momencie wkroczenia Armii Czerwonej do Estonii, co nastąpiło po odejściu Niemców w listopadzie 1918 r., wojska estońskie liczyły 14 500 żołnierzy (w lutym 1919 r. - 30 tys.)[5]. Podczas wojny o niepodległość Estonii Pitka organizował od podstaw także estońską marynarkę wojenną[6] i estońskie pociągi pancerne[2]. W listopadzie 1918 r. dowodził estońskim desantem pod Utrią[1], zaś w końcu roku został mianowany głównodowodzącym całej armii estońskiej[5]. We wrześniu 1919 r. otrzymał stopień kontradmirała[2].
W latach 1919–1920 był deputowanym do estońskiego Zgromadzenia Ustawodawczego z listy Partii Ludowej[2]. W latach 1920–1924 kierował Związkiem Straży, organizacją walczącą z korupcją w młodym państwie estońskim, wydawał również pisma Eesti i Valve[2]. W 1923 r. utworzył Partię Narodowo-Liberalną, która nie odniosła sukcesu wyborczego. Wycofał się wówczas z życia politycznego, wyjechał z Estonii i w latach 1924–1930 był farmerem w Kanadzie[2]. W 1930 r. wrócił do kraju i do 1932 r. działał w związku wabsów[2]. W 1937 r. zasiadał w Zgromadzeniu Narodowym[2].
Po aneksji Estonii przez ZSRR zdołał w 1941 r. uniknąć masowych deportacji na Syberię[2]. Następnie zbiegł do Finlandii, gdzie pozostał przez cały okres niemieckiej okupacji kraju. Kontynuował działalność polityczną[6], współtworząc Biuro Estońskie, które dążyło do odbudowy po wojnie niepodległej Estonii[7]. Pitka miał nadzieję, że będzie to możliwe dzięki wsparciu zachodnich aliantów[8].
Powrócił do Estonii w 1944 r. na czele grupy estońskich żołnierzy-ochotników[9]. W lipcu tego roku przyjął propozycję niemieckiego gen. Antona Grassera, by stworzyć siatkę dywersyjno-partyzancką na bazie Omakaitse, która działałaby na terytorium Estonii po opanowaniu go przez nadchodzącą Armię Czerwoną[10]. W sierpniu 1944 r. w Tallinnie rozpoczął tworzenie estońskiej grupy nazwanej Grupą Bojową Admirała Pitki, która z założenia miała liczyć 600 mężczyzn[10]. We wrześniu tego roku wziął udział w próbie powołania rządu niepodległej Estonii w momencie wycofywania się Niemców z Tallinna, a przed wkroczeniem Armii Czerwonej. Rozpoczął przygotowania do obrony miasta, jednak przebywający nadal w mieście Niemcy uniemożliwiali tworzenie oddziałów estońskich, a obrona miasta przed przeważającymi siłami radzieckimi była niemożliwa[11]. Po opuszczeniu Tallinna wzywał do prowadzenia dalszej partyzanckiej walki z Sowietami[9]. Krótko potem został aresztowany przez NKWD w niejasnych okolicznościach[10]. Według innego źródła zginął we wrześniu 1944 r.[2]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f Toivo Miljan, Historical Dictionary of Estonia, Scarecrow Press, 13 stycznia 2004, s. 374, ISBN 978-0-8108-6571-6 [dostęp 2021-05-05] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k Пытка Йохан [online], web.archive.org, 25 lutego 2007 [dostęp 2021-05-05] [zarchiwizowane z adresu 2007-02-25].
- ↑ Jan Lewandowski, Estonia. Warszawa: Trio, 2001, s. 56-57. ISBN 83-88542-04-4.
- ↑ Jan Lewandowski, Estonia. Warszawa: Trio, 2001, s.64-65. ISBN 83-88542-04-4.
- ↑ a b c Toivo Miljan, Historical Dictionary of Estonia, Scarecrow Press, 13 stycznia 2004, s. 110, ISBN 978-0-8108-6571-6 [dostęp 2021-05-06] (ang.).
- ↑ a b Jan Lewandowski: Estonia. Warszawa: Trio, 2001, s. 291. ISBN 83-88542-04-4.
- ↑ Jan Lewandowski, Estonia. Warszawa: Trio, 2001, s. 155. ISBN 83-88542-04-4.
- ↑ Rafał Wnuk: Leśni Bracia. Podziemie antykomunistyczne na Litwie, Łotwie i w Estonii 1944–1956. Warszawa-Lublin: Bellona-Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, 2018. ISBN 978-83-11-15261-8, s. 101.
- ↑ a b Jan Lewandowski, Estonia. Warszawa: Trio, 2001, s. 172. ISBN 83-88542-04-4.
- ↑ a b c Rafał Wnuk: Leśni Bracia. Podziemie antykomunistyczne na Litwie, Łotwie i w Estonii 1944–1956. Warszawa-Lublin: Bellona-Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, 2018. ISBN 978-83-11-15261-8, s. 438-440.
- ↑ Jan Lewandowski: Estonia. Warszawa: Trio, 2001, s. 162. ISBN 83-88542-04-4.